Slagaderziekte (atherosclerose)

Slagaderziekte – ook bekend als aderverkalking of onder de medische term atherosclerose – is een sluipend ziekteproces van vetophoping in de binnenbekleding van slagaders. Doordat de vaatwand vervolgens steeds dikker wordt, raken de slagaders langzaam vernauwd en wordt de doorstroming gehinderd. Het weefsel stroomafwaarts krijgt daardoor minder zuurstofrijk bloed. Een gevaar op de korte termijn is dat de verzwakte slagaderwand openscheurt, wat leidt tot klonters in het bloed die een slagader volledig af kunnen sluiten.

In het begin merken mensen niets van slagaderziekte. Pas na verloop van tijd kan slagaderziekte leiden tot onder andere pijn op de borst, een hartinfarct of een beroerte. Al met al zijn de gevolgen van slagaderziekte verantwoordelijk voor meer dan een derde van de sterfgevallen in Nederland.

Slagaderziekte is een welvaartsziekte die sterk afhankelijk is van risicofactoren, zoals het gehalte aan LDL-cholesterol, hoge bloeddruk en roken.

Aderverkalking

Slagaderziekte wordt gewoonlijk aangeduid als aderverkalking, maar die term is om twee redenen niet de beste beschrijving van de ziekte.

1. In de eerste plaats gaat het niet om aders, maar om slagaders. Aders en slagaders hebben een andere rol in de bloedsomloop. De aders transporteren zuurstofarm bloed terug naar het hart. Slagaders transporteren zuurstofrijk bloed van het hart naar de weefsels en organen. Een afwijking aan een ader heeft meestal geen ernstige gevolgen (denk aan spataderen), maar een afgesloten slagader wel, in het bijzonder als het gaat om de kransslagaders die de hartspier van bloed voorzien. Een afsluiting in een kransslagader leidt tot een hartinfarct.

2. In de tweede plaats is verkalking niet het ernstigste gevolg van slagaderziekte. De ziekte is vooral gevaarlijk als de vetophoping nog niet verhard is, want dan kan de verzwakte wand openscheuren met een hartinfarct of een beroerte als gevolg. Het verkalken van de slagaderwand lijkt juist enigszins bescherming tegen dit openscheuren te bieden.

Atherosclerose

De medische naam voor slagaderziekte is atherosclerose. Het voorvoegsel 'athero' gaat terug op het Griekse athèrè, dat brij of pap betekent. Het tweede deel, 'sclerose', betekent weefselverharding. Atherosclerose is dus de opeenhoping van een zachte papachtige brij in de slagaderwand waardoor de elasticiteit van die wand minder wordt. LDL-cholesterol vormt een belangrijk onderdeel van deze zachte brij.

Slagaderziekte begint met vetstrepen

Slagaderziekte begint met een vettige aanslag, de zogenoemde fatty streaks of vetstrepen. Deze zijn meestal te vinden op plaatsen waar een slagader zich vertakt. Waarschijnlijk zijn kleine turbulenties in de bloedstroom op deze plaatsen de reden dat het vet zich juist hier hecht.

Niet iedereen krijgt vetstrepen. Als mensen plotseling door een verkeersongeluk overlijden, blijken ze soms wel en soms geen vetstrepen in hun slagaders te hebben. Zelfs bij kinderen worden ze gevonden. Waarom krijgt de één wel vetstrepen en de ander niet? Ook de beste onderzoekers hebben (nog) geen goed antwoord op deze vraag.

Plaque = vetophoping in slagaderwand

De vetstrepen vormen een goed hechtingsvlak voor LDL-cholesterol dat door het bloed wordt aangevoerd. Zo kan een vetstreep uitgroeien tot een ophoping van cholesterol en andere stoffen onder de dunne binnenbekleding van een slagader. Zo’n vetophoping wordt een plaque genoemd. Vetstrepen zijn op zichzelf niet gevaarlijk, maar plaques wel. Niet iedere vetstreep ontwikkelt zich tot een plaque en ook hier is de grote vraag waarom dat de ene keer wel gebeurt en de andere keer niet. Duidelijk is wel dat je het risico verkleint door risicofactoren in te dammen.

Door de plaques kan de doorgang van een slagader aanzienlijk nauwer worden, maar dat geeft in het begin geen klachten. Pas als de diameter van de doorgang met de helft is afgenomen, ofwel anders gezegd 50 procent of meer is vernauwd, ontstaan er problemen. Is de slagader 70 procent vernauwd, dan is dat vaak merkbaar bij inspanning, door een typische pijn op de borst die angina pectoris wordt genoemd. Bij een vernauwing van 90 procent kan er ook in rust pijn op de borst ontstaan.

Slagaderziekte Doorsnede slagader met slagaderziekte
A.
Bloedstroom
B. Binnenbekleding van de slagaderwand (endotheel)
C. Plaque met vetophoping (onder meer LDL-cholesterol)
D. Geen vernauwing
E. Vernauwing: 20 procent
F. Vernauwing: 50 procent
G. Vernauwing: 70 procent

Afsluiting door bloedprop

Door vetophoping in de slagaderwand kan de doorgang van het bloed steeds meer worden belemmerd, maar het gebeurt niet vaak dat een slagader op deze manier helemaal geen bloed meer kan doorlaten. Als dat gebeurt kunnen de gevolgen zeer ernstig zijn: een hartinfarct of een beroerte.

Meestal wordt een slagader afgesloten door een ander mechanisme: een bloedprop die ontstaat op een opengescheurde plaque. Het scheurtje kun je zien als een wond, die het bloed tracht te dichten door een stollingsreactie. Er ontstaat een bloedstolsel dat de slagader kan afsluiten. Dat kan gebeuren op de plaats van de scheur zelf of verder stroomafwaarts, als het bloedstolsel losschiet en in de bloedbaan terecht komt.

Wat kan een dokter doen?

Slagaderziekte is een chronische ziekte. Een dokter kan de gevolgen van slagaderziekte bestrijden, maar hij kan het ziekteproces meestal niet terugdraaien.

Medicijnen zoals bloeddrukverlagers, cholesterolverlagers en stollingwerende medicijnen kunnen het risico op een hartinfarct of een beroerte flink omlaag brengen.

Als medicijnen niet helpen en een hartinfarct dreigt, kan een dokter dotteren om een vernauwing in de kransslagaders te verhelpen. Zijn de kransslagaders op veel plaatsen vernauwd, dan kan een bypassoperatie perspectief bieden.

Gevolgen

De gevolgen van slagaderziekte kunnen ernstig zijn. Pijn op de borst vormt voor de rest van het leven een beperking van iemands actieradius. Na een hartinfarct of een beroerte zal het leven nooit meer helemaal hetzelfde zijn, ondanks de indrukwekkende medische technologie.

Wat kun je zelf doen?

De beste dokter dat ben je zelf, want voorkomen is beter dan genezen. Door de risicofactoren te beperken wordt het risico op slagaderziekte snel kleiner. Sommige risicofactoren zoals leeftijd, geslacht of erfelijke aanleg heb je helaas niet in de hand. Maar aan andere risicofactoren kun je heel veel doen!

Slagaderziekte Cardioloog Elizabeth Klodas vergelijkt slagaderziekte met een mensenetende reus en gaf haar boek de titel ‘Slacht de reus!’

Mensenetende reus

In haar boek over slagaderziekte vertelt de Amerikaanse cardioloog Elizabeth Klodas over een ziekenhuis aan de rivier. Het verhaal gaat als volgt.

Een paar dokters lopen langs een rivier en zien een gewonde man in het water. De man is kortademig en heeft veel pijn, dus de dokters trekken de man uit het water en doen wat ze kunnen.

Dan zien ze twee andere gewonden in het water. En verderop drijven er nog vijf. De dokters proberen iedereen uit het water te halen maar ze kunnen het niet aan en gaan hulp halen. Steeds meer dokters komen helpen, terwijl de toestroom van gewonden alleen maar toeneemt. Er wordt een ziekenhuis naast de rivier gebouwd, waar steeds betere methodes worden bedacht om de zieken te behandelen. Naast het ziekenhuis verrijst een medicijnenfabriek en aan de rivieroever vestigen zich bedrijven die het ziekenhuis ondersteunen.

De dokters zijn blij met ieder leven dat ze weten te redden, maar ze komen niet op het idee om te onderzoeken waar de gewonden vandaan komen. Stroomopwaarts zouden ze zijn gestuit op een enorme mensenetende reus die zijn prooi regelmatig halfafgekloven in de rivier gooit. Deze reus is een verpersoonlijking van slagaderziekte. Elizabeth Klodas noemt haar boek krijgshaftig Slay the Giant (Slacht de reus!).

Maar artsen zullen de reus nooit helemaal kunnen verslaan. Beter is om te zorgen dat je niet in zijn handen valt. Een belangrijke bijdrage in de strijd tegen slagaderziekte is te verwachten van mensen die de risicofactoren in hun leefstijl weten te beperken.